جامعه شناسی

ساخت اجتماعی جامعه روستایی در ایران

جامعه روستایی که به آن جامعه کوچک یا جامعه قومی نیز گفته اند – به گروهی از انسانها اطلاق می شود که دارای  نحوه زندگی مشابه ، زبان، شیوه های قومی و مقتضیات اجتماعی مشترکند.خانواده در یک جامعه روستایی نهاد اصلی است.

نهاد مذهبی در یک جامعه قومی بسیار سنتی است و اغلب همه افراد این جامعه با هم در مراسم و شعایر مذهبی شرکت می جویند . در جامعه روستایی اقتدار در دست ریش سفیدان است .حکومت در این جوامع جنبه غیر رسمی دارد ، قوانین یا مقررات مکتوبی برای آن تدوین نشده است، و مردم نیازی به تخصص در کارها ندارند.

آموزش در جامعه روستایی به طور کامل بر عهده خانواده است.

روابط میان افراد در جوامع روستایی شخصی و بی ریاست.

اساسی ترین ویژگی های جامعه روستایی عبارتند از :

• -محدودیت ابعاد جغرافیایی

• کمی تراکم جمعیت ،

• تجانس روستائیان ( به ویژه از نظر شغلی و نقش های اجتماعی) ،

• ثبات و مقاومت در برابر دگرگونی ،

• انزوای نسبی اجتماعی و جغرافیایی

• تکیه بیشتر بر ساخت های خانوادگی و خویشاوندی .

رابطه روستائیان و دولت در ایران طی قرن ها بر اساس دو محور سرباز گیری و وصول مالیلت بوده است.روستایی با طبیعت در ارتباط مستقیم است وو نظام زندگی او متاثر از عوامل اقلیمی است. زندگی روستایی در فضا گستردگی زیاد دارد و به این علت گرایش کلی به پراکندگی است. طبیعت روستا طبیعتی است ساخته شده که بر اثر کار انسانی دگرگونی یافته است.روستایی با پرورش موجودات زنده سرو کار دارد و از این رو کار وی تابع رشد گیاهان و نباتات و تولید مواد زنده پر مخاطره است. عکس العمل های موجودات زنده در رابطه با محیط کاملا قابل پیش بینی یا منترل نیست.

مهم ترین عوامل موثر در استقرار واحد های روستایی عبارتند از : آب – زمین – منابع طبیعی – موقعیت طبیعی- نظام کشاورزی – عوامل جمعیتی – رشد تکنولوژی- راه- تسهیلات عمومی و بالاخره توسعه منطقه ای و مالی.

سه گونه متفاوت از رابطه مسکن و مزرعه و و تاسیسات اجتماعی در فضای روستا تشخیص داده می شود:

1-سکونت پراکنده: خانه ها در مزرعه ها قرار دارد. این مناطق که با هم پیوستگی هم دارند در خیلی از موارد روستا را تشکیل نمی دهند. تراکم مسکن در آنها خیلی متغیر است.

2-سکونت مجتمع: خانه ها به صورت نقاط نزدیک به هم و انبوه است. شکل این گونه روستا ها خیلی متنوع است.کندویی، کوچه ای ، قلعه ای ، ستاره ای و صلیبی...

در تشکیل این دهات عواملی مانند نوع مالکیت ، امنیت و آب نقش مهمی دارند.

3-صور دیگر سکونت:خانه ها در فضاییی نه جندان گسترده و لیکن بدون ترتیب معینیس پراکنده است.فاصله میان خانه ها چندان زیاد نیست.

چند شکل عمده روستا در ایران عبارتند از :

الف- پراکنده: که در آن دکان ها و خانه ها در فضای روستا و در میان مزرعه ها پراکنده است.

ب- دهات فشرده یا متراکم:که در آنها  محلات ده توسط کوچه های باریک از هم جدا می شوند و خانه ها توده وار در کنار یکدیگر قرار دارد.

ج-دهات خطی یا کوچه ا ی شکل: که واحدها و خانه های روستایی در آن در امتداد یک راه قرار گرفته اند.

د- دهات قلعه مانند: که محل سکونت روستائیان در محوطه ای مشابه با قلعه محصور است و انگیزه ایجاد آن بیشتر علل امنیتی ( هجوم دیگران و سرقت) بوده است.

وابستگی افراد به جامعه روستایی از دیدگاه های مختلف چون اقامت ؛ وابستگی اقتصادی ، مشارکت اجتماعی و پیوستگی فرهنگی است.

مهم ترین موارد اختلاف جامعه روستایی با جامعه شهری عبارتند از : نوع اشتغال ، ابعاد اجتماعی ، تراکم جمعیت ، شرایط محیطی ، تفاوت های اجتماعی ، قشر بندی اجتماعی ، تحرک اجتماعی و بالاخره انسجام اجتماعی.

در جامعه کهن روستایی میان طبقه حاکم و روستائیان ، شهری و روستایی ، باسواد و بی سواد شکاف عمیق وجود داشت. به موازات رشد اجتماعی – اقتصادی بر ارتباط میان جامعه های شهری و روستایی افزوده می شود و از تفاوت های آن کاسته می گردد.ارزش های سنتی جامعه روستایی در تضاد با ارزش های نوین است.

از نظر پیوستگی فرهنگی می توان افراد را از این نظر که مراحل اولیه ورود به زندگی اجتماعی شان ( اجتماعی شده اولیه ) در روستا صورت گرفته باشد و یا آنکه بعد ها با محیط روستایی پیوند یافته باشد ( اجتماعی شده ثانویه ) متمایز کنیم.