جلسه ششم - روش تحقیق علمی
روش ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ
- ﻃﺮح ﯾﮏ ﻓﺮﺿﯿﻪ :ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ای ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ وﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮی از واﻗﻌﯿﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد.
- ﻃﺮح ﺗﺤﻘﯿﻖ :درﻣﺪت آﻣﺎده ﺳﺎزی ﻃﺮح ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺑﺎﯾﺪ رﺋﻮس آﻧﭽﻪ را ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ، ﺟﻤﻊ آوری ، ﭘﺮدازش وﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﺪ،ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﺪ.
- ﺟﻤﻊ آوری داده ﻫﺎ:ﻫﻤﻪ داده ﻫﺎی ﺿﺮوری ﺑﺎﯾﺪ ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﺟﻤﻊ آوری ﮔﺮدد.
- ﺗﺤﻠﯿﻞ داده ﻫﺎ :ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻠﻤﯽ اﯾﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ داده ﻫﺎی ﺟﻤﻊ آوری ﺷﺪه ، ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی وﺑﻪ ﺟﺪول ﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮددوﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻫﺎی ﺿﺮوری درﻣﻮرد آن، اﻧﺠﺎم ﺷﻮد.
- ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮی : ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺬﮐﻮر را ﺑﺎدﻗﺖ اﻧﺠﺎم داد، ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﯾﺎ رد ﻣﯽ ﺷﻮد،ﯾﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ وﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮی ﻧﻤﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ.
ﻓﻨﻮن ﺗﺤﻘﯿﻖ:
ﭼﻬﺎر ﻓﻦ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﻫﻤﻪ در ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ، ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:
آزﻣﺎﯾﺶ، ﻣﺸﺎﻫﺪه، ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﯿﺮی و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی.
آزﻣﺎﯾﺶ :ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ آزﻣﺎﯾﺶ ﯾﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻠﻤﯽ درﺟﺎی ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد، اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻧﻈﺎرت ﺷﺪه ، ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ ، ﻣﯽ ﺗﻮان اﯾﻦ روش را در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﯾﺎ درﻣﺤﻞ وﻗﻮع آن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺖ ،ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮدر ﻫﺮ آزﻣﺎﯾﺶ ﺧﺎص ، ﻓﻘﻂ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﻨﺪ ه ﺑﻪ ﻋﻤﺪ وﺑﺮای ﮔﺬر از آزﻣﺎیشیﺑﻪ آزﻣﺎﯾﺶ دﯾﮕﺮ ، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ دﻫﺪ.ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ، ﺑﺮای ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺶ ، ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﺮوه ﮐﻨﺘﺮل ودﺳﺖ ﮐﻢ ﯾﮏ ﮔﺮوه آزﻣﺎﯾﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮﻣﺸﺎﻫﺪه :اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آزﻣﺎﯾﺶ ،ﻫﻢ درﺧﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ وﻫﻢ درآزﻣﺎﯾﺸگاه ﺻﻮرت ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮد .ﺑﺎوﺟﻮد اﯾﻦ ،ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺎ آزﻣﺎﯾﺶ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﮐﻪ دراﯾﻨﺠﺎ ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ را ﺑﺮای ﺗﺎﺛﯿﺮ آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﺮاﻓﺮاد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﯽ دﻫﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﺳﻌﯽ دارد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻨﻈﻤﯽ را در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻏﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ، ﺛﺒﺖ وﺿﺒﻂ ﮐﻨﺪ.
ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺎی ﻧﻤﻮﻧﻪ ای :ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ، ﮔﺮوه ﺧﺎص ﯾﺎ ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮد وﺑﺨﻮاﻫﺪ درﺑﺎره ی اﻋﺘﻘﺎدات ، ارزش ﻫﺎ ووﺟﻬﻪ ﻧﻈﺮ اﻋﻀﺎی آن ﺑﻪ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻫﺎﯾﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ .اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه وﭘﺮﺳﺶ از ﻫﺮﯾﮏ از اﻓﺮاد آن ﺟﻤﻌﯿﺖ ، ﺑﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ای از ﺑﺎورﻫﺎی اﻋﻀﺎی آن ﮔﺮوه دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ .اﻣﺎ اﮔﺮ ﮔﺮوه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ او ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ،ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻋﻤﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس اﻏﻠﺐ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﮐﻞ آن ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.
ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی :ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﻣﻌﻤﻮل ﺗﺮﯾﻦ روش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯿداﻧﯽ اﺳﺖ .ﻣﺤﻘﻘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی دﺳﺖ ﻣﯽ زﻧﺪ ،ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ وﺿﺒﻂ ﮐﺎﻣﻞ وﺟﺎﻣﻊ ﺟﺰﺋﯿﺎت واﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﭙﺮدازد- ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ روش ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖﯾﺎ ﺟﺰآن را ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ.
ﻋﻮاﻣﻞ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ :
· ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﯾﺎ ﻣﺘﻘﺎرن :ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮔــﺮوه ﻣﺨﺘﻠﻒ درﯾﮏ زﻣﺎن اﺳﺖ.
· ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻗﺒﻞ ﯾﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﮕﺮ :ﮐﻮﺷﺸﯽ اﺳﺖ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ، ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از داده ﻫﺎی ﻣﻀﺒﻮط درﺧﺼﻮص ﻣﻘﻄﻌﯽ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ، اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد.
· ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺮ :ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ای اﺳﺖ ﮐﻪ اززﻣﺎن ﺣﺎل آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد و درﯾﮏ دوره ﻣﻌﯿﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﯾﻨﺪه ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ.
ﻣﺸﮑﻼت ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ:
- ﺗﻐﯿﯿﺮ اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ :ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺪاوم اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن وﻣﮑﺎن را درﻫﻤﻪ ﮔﺰارش ﻫﺎ اﯾﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ .ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺰ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ رخ ﻣﯽ دﻫﺪ، ﻣﯿﺰان دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ درﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت ، درﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ.
- ﻣﺸﮑﻼت ﺗﺤﻘﯿﻖ :ﻃﺮح ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﻓﺮادﻣﻮرد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﮕﺬارد.
ﻣﺜﺎل :اﮔﺮ ﻣﺮدی ﻣﻮﺿﻮع ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ درﺑﺎره ﺣﻘﻮق ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮای زﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﯿﺮد، ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮ زن واﮐﻨﺸﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ واﮐﻨﺶ او در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮ ﻣﺮد ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ در زﻣﺎن اراﺋﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، واﮐﻨﺶ او ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ.
- ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮی رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻫﺎ:ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس اﻏﻠﺐ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ رﻓﺘﺎر ﺧﺎص اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﻨﺪ ،ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درﻣﻮرد رﻓﺘﺎر ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻋﻀﻮ آن اﺳﺖ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﯽ دﻗﯿﻘﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ.
- ﻣﺤﺪودﯾﺖ اﺧﻼﻗﯽ : ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﺑﺮﺧﻼف ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ وﻓﯿﺰﯾﮏ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎری داردﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺧﻼﻗﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ .ﭼﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﺳﺮوﮐﺎر دارد ، ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻘﻮق اورا رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮده ، ﺑﻪ ﻋﻼﯾﻖ وﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻫﺎﯾﺶ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﺪ.
- ﻣﺤﺪودﯾﺖ آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﺎ : در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد، ﺑﺎ آن ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎی ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ارزش دارﻧﺪ، اﻣﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎﯾﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان اﺟﺮاﯾﺶ ﮐﺮد.ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آﺳﯿﺐ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﻓﺮد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وارد ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﺪ
