جلسه هفتم - جامعه
ﺟﺎﻣﻌﻪ
ﺟﺎﻣﻌﻪ :ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ داده اﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد و ﻧﮑﺎت ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ در آﻧﻬﺎ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد .ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺘﻔﮑﺮﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﺎ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮده اﻧﺪ ، رﯾﺸﻪ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺗﻔﮑﺮ را ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﯾﻮﻧﺎن ﻗﺪﯾﻢ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد.
ارﺳﻄﻮ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدی زﻧﺪه ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﻟﺪ و رﺷﺪ و ﻣﺮگ ﺑﺮ آن ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ . اﺳﭙﻨﺴﺮ ﻓﯿﻠﺴﻮف اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻋﻘﯿﺪه دارد ﮐﻪ ﻫﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻢ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺗﺎﺑﻊ اﺻﻞ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﻮده و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﯽ در اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ارﺗﺒﺎﻃﺎت در درون ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ.
اﮔﻮﺳﺖ ﮐﻨﺖ ﺑﺎﻧﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد زﻧﺪه و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺟﻬﺎن رﻓﺘﻪ اﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺧﻮد در ذﻫﻦ اﺧﻼف ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ . ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺖ ﻫﯿﭻ ﻣﻮﺟﻮدی ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﯾﻊ و ﺑﻮﯾﮋه ﺗﺮﻗﯽ ﻣﺪاوم ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻮاﻟﯽ ﻧﺴﻞ ﻫﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ زﻣﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻧﻈﺮ ویﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎرواﻧﯽ از ﻧﺴﻞ ﻫﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در راه ﺗﺮﻗﯽ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺳﯿﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ .
اﻣﯿﻞ دورﮐﯿﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﻮﺟﻮدی زﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺪاری ﺗﻨﻬﺎ از اﺟﺘﻤﺎع ﺳﺎده ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪه و دارای ﺣﺲ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﺣﯿﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻬﺎ از ﮔﺮد آﻣﺪن ﺳﺎده اﻓﺮاد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻠﮑﻪ دارای وﺟﺪان و روﺣﯽ ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻠﻮه ﻫﺎی وﺟﺪان ﺟﻤﻌﯽ (ﺣﺎﻻت روﺣﯽ و ﻋﺎﻃﻔﯽ ﺟﻤﻊ )را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ داﻧﺴﺖ .
در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎی دروﻧﯽ از ﻧﻈﺮ رواﺑﻂ ، وﻇﺎﯾﻒ و ﻧﻘﺸﻬﺎ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﯽ اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﺰات اﺑﻌﺎد وﺳﯿﻌﺘﺮی ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻫﺪف از ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻤﺎﯾﺰاﺗﯽ در ﻧﻘﺸﻬﺎ و وﻇﺎﯾﻒ رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ، رواﻧﯽ ، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻓﻨﯽ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ اﺳﺖ .
ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ :"ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ای ازاﻧﺴﺎن ﻫﺎﮐﻪ درﺟﺒﺮﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎ وﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻫﺎ وآرﻣﺎﻧﻬﺎ درﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ادﻏﺎم ﺷﺪه ودرﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﻏﻮﻃﻪ ورﻧﺪ."
ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ :
ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﻓﺮادی اﺷﺎره دارد ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺧﺎص زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ دارﻧﺪ و در ﻫﻮﯾﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ، ﺳﻬﯿﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ .
ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ
ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮی ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﮑﺮان وﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن رادرﺑﺎره ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ درﭼﻬﺎرﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻮردﻧﻘﺪوﺑﺮرﺳﯽﻗﺮارﻣﯽ دﻫﺪ:
- ﻧﻈﺮﯾﻪ اول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪاران اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮدی ﻣﺤﺾ اﺳﺖ ،اﯾﺸﺎن ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ :"ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻮدﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﺪارد ، آﻧﭽﻪ ﻋﯿﻨﯿﺖ دارد ﻓﺮد اﺳﺖ وﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﺮادﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ."
- ﻧﻈﺮﯾﻪ دوم :ﻃﺮﻓﺪاران اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﻢ ﺑﺮای ﻓﺮد اﺻﺎﻟﺖ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ وﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ :ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻧﻬﺎدﻫﺎ وﻣﻮﺳﺴﺎت اﺻﻠﯽ وﻓﺮﻋﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ .اﯾﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎ واﻓﺮادواﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ ،ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻫﺮﻧﻬﺎد،ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ درﻧﻬﺎدﻫﺎی دﯾﮕﺮاﺳﺖ ، وزﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﻞ ﻣﺎﺷﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آﯾﺪ واﻓﺮاد ﻣﺜﻞ اﺟﺰاء ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﯾﮏ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ.
- ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺳﻮم ﻫﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺻﯿﻞ اﺳﺖ وﻫﻢ ﻓﺮد.اﻓﺮاد درﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﺪﯾﺪ درﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﯿﺪاﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻫﻮﯾﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ وﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻓﺮد درﺗﻨﻬﺎﯾﯽ وﺟﺪا ازﺟﺎﻣﻌﻪ دارد ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ .دراﺛﺮﺗﺎﺛﯿﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻓﺮاد واﻗﻌﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪی ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آﯾﺪﮐﻪ دارای ﺷﻌﻮر ،وﺟﺪان واراده واﻧﺪﯾﺸﻪ ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺷﻌﻮر ووﺟﺪان اﻓﺮاد ﻏﻠﺒﻪ دارد.
- .ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭼﻬﺎرم ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮاﺻﺎﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ .ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ،ﻫﺮﭼﻪ ﻫﺴﺖ روح ﺟﻤﻌﯽ ووﺟﺪان ﺟﻤﻌﯽ ، ﺷﻌﻮرﺟﻤﻌﯽ ،اراده ،ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﻤﻌﯽ و"ﻣﻦ "ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ .ﺷﻌﻮر ووﺟﺪان ﻓﺮدی ﻣﻈﻬﺮی ازﺷﻌﻮر ووﺟﺪان ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ .اﯾﻦ درواﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮاﯾﺎﻧﯽ ﭼﻮن اﻣﯿﻞ دورﮐﯿﻢ وﭘﯿﺮوان اوﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻄﻬﺮی ،دورﮐﯿﻢ ازاﺻﺎﻟﺖ ﻓﻄﺮی اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﮑﺎﻣﻞ ذاﺗﯽ اﻧﺴﺎن درﻣﺘﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ ﻏﻔﻠﺖ ورزﯾﺪه اﺳﺖ .اﯾﻦ ﻓﻄﺮت ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻮﻋﯽ ﺣﺮﯾﺖ واﻣﮑﺎن وآزادی ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ اورا ﺑﺮﻋﺼﯿﺎن درﺑﺮاﺑﺮﺗﺤﻤﯿﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻣﯽ ﺳﺎزد.وی ﺑﺎﺗﺎﯾﯿﺪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﺳﻮم ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ :درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ازاﻓﺮادﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ودارای وﺟﺪان واراده وﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ازاﻓﺮاداﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﻓﺮاد اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، وﻟﯽ اﺳﺘﻘﻼل درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﻌﻨﯽ روح ﺟﻤﻌﯽ ﻣﺠﺒﻮر وﻣﺴﻠﻮب ، ﻧﺴﺒﯽ اﻓﺮاد ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ ."اﻓﺮاداﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ روح ﻓﺮدی اﻻﺧﺘﯿﺎرﻧﯿﺴﺖ ."
ﮔﺮاﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮا وﻓﺮدﮔﺮا:
ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ، روى ﺧﺼﯿﺼﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارﻧﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را واﻗﻌﯿﺘﻰ ﻋﯿﻨﻰ ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از اﻓﺮاد ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ و آﺛﺎر و ﺧﻮاﺻﻰ ﻏﯿﺮ از اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻰ دارد .در دﯾﺪﮔﺎه اﯾﻨﺎن، ﺟﺎﻣﻌﻪ واﻗﻌﯿﺘﻰ اﺻﯿﻞ دارد و ﻓﺮد ﺟﺰ از واﻗﻌﯿﺖ ﺗﺒﻌﻰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺖ .ﺻﺎﺣﺒﺎن اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً وارﺛﺎن ﻫﮕﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدى از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳﻔﻪ دو ﻗﺮن اﺧﯿﺮ ﻏﺮب و ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎرى از ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬاران ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎ ﮔﺮاﯾﯿﺪه اﻧﺪ .ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎ در ﮐﻨﺎر اﺧﺘﻼف ﻫﺎى اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ، ﺑﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ و وﺣﺪت ﺣﻘﯿﻘﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ .اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد ﺣﻘﯿﻘﻰ و اﺻﺎﻟﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ، آﺛﺎر و ﺗﺒﻌﺎﺗﻰ دارد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن ﻣﻠﺘﺰم ﺑﻮد; زﯾﺮا اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻮد ﺣﻘﯿﻘﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، در آن ﺻﻮرت از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻫﯿﺖ، ﺑﺎ ﺟﻤﺎدات، ﻧﺒﺎﺗﺎت، ﺣﯿﻮاﻧﺎت و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و آﺛﺎر و ﺧﻮاص وﯾﮋه اى دارد و ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﯾﮋه اى ﻧﯿﺰ ﺑﺮ آن ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺘﻘﻼ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻊ ﺷﻮد .ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮاﯾﺎن، ﻣﯿﺎن رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻗﺎﯾﻞ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺗﻮﺟﯿﻪ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﺮد .ﺑﺪﯾﻦ ﻟﺤﺎظ، رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ را ﻧﯿﺰ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﯿﻘﻰ ﻧﻤﻰ داﻧﻨﺪ و اﮔﻮﺳﺖ ﮐﻨﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل، رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ را از ﺣﻮزه ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف ﺑﯿﺮون ﺑﺮد و در ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪى ﺧﻮدش از ﻋﻠﻮم، آن را اﺻﻼ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﮑﺮد.
دورﮐﯿﻢ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ را از دو ﺳﻨﺦ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻰ داﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻠﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد وى ﻋﻠﺖ ﻫﺮ ﭘﺪﯾﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ، ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه رواﻧﻰ ـ ﻓﺮدى ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، ﺗﺒﯿﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى رواﻧﻰ را ﺗﺒﯿﯿﻨﻰ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻰ داﻧﺪ.
ﮔﺮاﯾﺶ ﻫﺎى ﻓﺮدﮔﺮا ﺑﺮ ﺧﺼﯿﺼﻪ ﻓﺮدى ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻓﻘﻂ اﻓﺮادﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻰ اﻧﺪﯾﺸﻨﺪ و ﻋﻤﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺎ و ﮔﺮوﻫﻬﺎ، ﺑﻪ ﺧﻮدى ﺧﻮد ﻫﯿﭻ واﻗﻌﯿﺘﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و ﭼﯿﺰى ﺟﺰ اﻓﺮاد و اﺷﮑﺎل ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ .در واﻗﻊ، ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻨﻔﺮد وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد .وﻟﻰ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻓﺮاد و ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﺗﺄﺛﺮات آﻧﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﺗﺮﮐﯿﺒﻰ ﺣﻘﯿﻘﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺟﺎﻣﻌﻪ را واﺣﺪى ﺣﻘﯿﻘﻰ داﻧﺴﺖ . ﺑﺪﯾﻦ ﻟﺤﺎظ، ﻓﺸﺎر وارد ﺑﺮ ﻓﺮد از ﺳﻮى ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﭼﯿﺰى ﺟﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺧﺎص ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ در دﯾﺪﮔﺎه ﻓﺮدﮔﺮا ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻟﻬﺎى ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭼﯿﺰى واﻗﻌﻰ و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن ﻫﺎ و از آﺛﺎر آﻧﺎن ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﻣﺮﮐﺐ واﻗﻌﻰ و واﺣﺪ ﺣﻘﯿﻘﻰ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﻮاص و آﺛﺎر از ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﻤﻪ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﯿﯿﻦ و ﺗﻮﺟﯿﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﻣﻰ داﻧﺪ.
ﻣﺎﮐﺲ وﺑﺮ، درﺳﺖ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ دورﮐﯿﻢ ﻗﺮار داﺷﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﮐﺎﻣﻼ اﻋﺘﺒﺎرى ﻣﻰ داﻧﺴﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات ﻧﯿﺴﺖ و واﺣﺪ ﭘﺎﯾﻪ، ﻓﺮد و رﻓﺘﺎر اوﺳﺖ .در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه، ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ از ﻟﺤﺎظ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﯿﯿﻦ و ﻣﻌﻘﻮل ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاﺳﺎس رﻓﺘﺎرﻫﺎى ﻣﻌﻨﺎدار اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎزﻧﮕﺮى ﺷﻮد. وﺑﺮ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد روش ﺗﻔﻬﻤﻰ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺧﻮد، ﻓﺮد و رﻓﺘﺎرش را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺗﺤﻠﯿﻞ در ﻧﻈﺮ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد .ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ وﺑﺮ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﺷﻨﺎﺧﺖ رﻓﺘﺎر ﻓﺮد اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ و ﻧﻔﻰ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﯿﻞ ﮐﺮدن ﺑﺮداﺷﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ درﺑﺮداﺷﺖ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻰ ﻧﺰد وى وﺟﻮد دارد.
- ﻧﻈﺮ ﻣﺘﻔﮑﺮان اﺳﻼﻣﻰ: ﻣﺘﻔﮑﺮان اﺳﻼﻣﻰ و ﺑﺨﺼﻮص اﯾﺮاﻧﻰ ﻫﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻬﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ در اﺻﺎﻟﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ و واﻗﻌﯿﺖ ﻋﯿﻨﻰ ﻓﺮد ﺷﮏ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ .ﻣﻨﺘﻬﻰ اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ اﺻﺎﻟﺖ ﯾﺎ اﻋﺘﺒﺎرى ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻮد دارد .ﻏﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ، اﺻﺎﻟﺖ و واﻗﻌﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﻨﮑﺮﻧﺪ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﻮادى آﻣﻠﻰ، ﻣﺼﺒﺎح و ﺷﻬﯿﺪ ﺻﺪر.آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺻﺪر، ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﯿﭻ ﮔﺎه داراى ﯾﮏ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ و اﺻﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺪود و اﻋﻀﺎﯾﻰ ﺟﺪا از اﻓﺮادش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻓﺮدى ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﺮاى اﯾﻦ واﺣﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و اﺻﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ .وى ﺑﺎ رداﯾﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮ ﻫﮕﻠﻰ و ﺑﺮﺧﻰ از ﻓﻼﺳﻔﻪ اروﭘﺎ ﮐﻪ اﻓﺮاد را ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى اﯾﻦ واﺣﺪ اﺻﯿﻞ (ﺟﺎﻣﻌﻪ )ﻣﻰ داﻧﻨﺪ، ﻫﯿﭻ اﺻﺎﻟﺖ و ﺣﺘﻰ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ را وراى اﻓﺮاد، ﺑﺮاى ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ .
ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺘﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ (اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻮأم ﺑﺎ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد )ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ .وى از ﻣﻌﺪود ﻣﺘﻔﮑﺮان اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺤﺚ ﻫﺎﯾﻰ را ﺷﺮوع ﮐﺮده ﺑﻮد و ﯾﮑﻰ از دﻻﯾﻞ اﺻﯿﻞ ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ را اﯾﻦ ﻣﻰ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﮑﺎر اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻔﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد .زﯾﺮا ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ و اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد، ﻧﻔﻰ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪىﺎﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺼﺒﺎح ﯾﺰدى اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل را رد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺑﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪى ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻰ ﺑﯿﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ در ﻋﯿﻦ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻄﻬﺮى ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺮﮐﺐ واﻗﻌﻰ ﻣﻰ داﻧﺪ، ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﻮﻋﻰ ﻧﻤﻰ داﻧﺪ ﮐﻪ اﻓﺮاد اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وى ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ، ﻓﮑﺮ، روح، اﺣﺴﺎس و ﻋﺎﻃﻔﻪ دارد، ﻓﺮد ،ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻢ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻮﯾﺘﺶ از ﺑﯿﻦ ﻧﻤﻰ رود .ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، اﯾﺸﺎن ﭘﺲ از ﻃﺮح ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻓﻠﺴﻔﻰ، ﺑﻪ دو ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻌﺮوف اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد و اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺷﺎره ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺳﻮم ، ﻣﻄﺮح ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن، ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻧﻮﻋﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﮐﯿﺒﻬﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ، ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮد را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻬﻠﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻫﺎى اﻋﺘﺒﺎرى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﺘﻘﻼ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ .وى اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺣﻘﯿﻘﻰ آن را ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﻼل و ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮد را ﻧﺎدﯾﺪه ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﺒﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد، رد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد; زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت، ﻓﺮد ﮐﺎﻣﻼ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻠﻘﻰ ﺷﺪه، اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎى اﻧﺘﺰاﻋﯿﺖ ﻓﺮد ﺗﻤﺎم ﻣﻰ ﺷﻮد .ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد در ﻋﯿﻦ اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻋﯿﻦ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ و ﻗﺴﻤﺘﻰ از ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎن را، اﺻﺎﻟﺘﻬﺎى ﻓﻄﺮى وى ﻣﻰ داﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻠﻘﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻐﯿﯿﺮﭘﺬﯾﺮ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن، ﺗﺄﺛﯿﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻫﻢ ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻓﻄﺮت اﺳﺖ.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، از اﺧﺘﻼف ﻫﺎى ﺟﺰﯾﻰ در ﻣﻮرد اﺻﺎﻟﺖ ﯾﺎ اﻋﺘﺒﺎرى ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﻪ ﺑﮕﺬرﯾﻢ، در اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد اﺧﺘﻼﻓﻰ وﺟﻮد ﻧﺪارد .در اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﻰ، ﻓﺮد داراى وﺟﻮد ﺣﻘﯿﻘﻰ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺻﺎﻟﺖ و ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎرى و ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﻰ دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد، ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورد و ﺗﺒﺪﻻت و ﺗﺤﻮﻻت آن را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻰ ﺷﻮد .ﺗﺒﻌﺎً در ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻓﺮد اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم روى ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ و ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻓﺮد ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد و ﻣﺎده و ﺻﻮرت اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ درون اﻧﺴﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ.
ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از ﻃﺮح اﯾﻦ ﺑﺤﺚ و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﺻﺎﻟﺖ ﺣﻘﯿﻘﻰ و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻓﺮد، زﻧﺪه ﮐﺮدن ﺑﺤﺚ ﺟﺪل اﻧﮕﯿﺰ ﻓﺮد ﮔﺮاﯾﻰ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮاﯾﻰ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻏﺮﺑﻰ آن ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن و ﻧﻘﺶ اراده و اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎﻧﻰ در ﺗﺤﻘﻖ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ ﻫﺪف ﻣﺘﻔﮑﺮﯾﻦ اﺳﻼﻣﻰ ﻫﻢ از ﻃﺮح ﺑﺤﺚ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد، ﻗﺮاردادن ﻓﺮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺒﻮده و آﻧﻬﺎ اﺻﻼ ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻘﺎﺑﻠﻰ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ .وﻗﺘﻰ ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻰ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ :ﻣﻘﺼﻮد آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ وﺟﻮد ﻓﺮد اﺳﺖ ﻧﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﻓﺮاد و اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻋﻘﺪ اﺟﺘﻤﺎع ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﺮاى ﻧﮕﻬﺪارى ﻓﺮد اﺳﺖ، ﻣﻘﺼﻮدش از ﻓﺮد، ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﺑﺎ اراده ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮد ﻣﻌﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ; ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮاد از ﻓﺮد، ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﯾﻌﻨﻰ ﻓﺮد ﺑﺎ ﻧﻬﺎد ﺧﺪادادىﺎش اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮى، اﻧﺴﺎن، ﯾﮏ اﺗﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺻﻐﯿﺮ اﺳﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎى ﻃﺒﯿﻌﺖ اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺻﻐﯿﺮ ﺑﻨﺎ ﻣﻰ ﺷﻮد.ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﻫﯿﭻ ﮔﺎه ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺛﺒﺎت ﻓﺮدﮔﺮاﯾﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ ﮔﺮاﯾﻰ از اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻫﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد.
