جلسه هفتم - جامعه

ﺟﺎﻣﻌﻪ

ﺟﺎﻣﻌﻪ :ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ داده اﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد و ﻧﮑﺎت ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ در آﻧﻬﺎ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد  .ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺘﻔﮑﺮﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﺎ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮده اﻧﺪ ، رﯾﺸﻪ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ﺗﻔﮑﺮ را ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﯾﻮﻧﺎن ﻗﺪﯾﻢ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد.

ارﺳﻄﻮ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮدی زﻧﺪه ﺗﺸﺒﯿﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﻟﺪ و رﺷﺪ و ﻣﺮگ ﺑﺮ آن ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ  . اﺳﭙﻨﺴﺮ ﻓﯿﻠﺴﻮف اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﻋﻘﯿﺪه دارد ﮐﻪ ﻫﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻢ ﺑﺪن اﻧﺴﺎن ﺗﺎﺑﻊ اﺻﻞ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﻮده و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺼﺒﯽ در اﻧﺴﺎن را ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ارﺗﺒﺎﻃﺎت در درون ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ. 

اﮔﻮﺳﺖ ﮐﻨﺖ ﺑﺎﻧﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد زﻧﺪه و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺗﻤﺎم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺟﻬﺎن رﻓﺘﻪ اﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺧﻮد در ذﻫﻦ اﺧﻼف ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﺣﯿﺎت ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ . ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮐﻨﺖ ﻫﯿﭻ ﻣﻮﺟﻮدی ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﯾﻊ و ﺑﻮﯾﮋه ﺗﺮﻗﯽ ﻣﺪاوم ﻧﯿﺴﺖ زﯾﺮا در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﻮاﻟﯽ ﻧﺴﻞ ﻫﺎ اﺟﺘﻤﺎع ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ زﻣﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ از ﻧﻈﺮ ویﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎرواﻧﯽ از ﻧﺴﻞ ﻫﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در راه ﺗﺮﻗﯽ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺳﯿﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ  .

اﻣﯿﻞ دورﮐﯿﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﻮﺟﻮدی زﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺪاری ﺗﻨﻬﺎ از اﺟﺘﻤﺎع ﺳﺎده ﺳﻠﻮﻟﻬﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎﻣﺪه و دارای ﺣﺲ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﺣﯿﺎت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﻨﻬﺎ از ﮔﺮد آﻣﺪن ﺳﺎده اﻓﺮاد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻠﮑﻪ دارای وﺟﺪان و روﺣﯽ ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻠﻮه ﻫﺎی وﺟﺪان ﺟﻤﻌﯽ  (ﺣﺎﻻت روﺣﯽ و ﻋﺎﻃﻔﯽ ﺟﻤﻊ  )را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ داﻧﺴﺖ . 

در ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎی دروﻧﯽ از ﻧﻈﺮ رواﺑﻂ ، وﻇﺎﯾﻒ و ﻧﻘﺸﻬﺎ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﯽ اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﺰات اﺑﻌﺎد وﺳﯿﻌﺘﺮی ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻫﺪف از ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻤﺎﯾﺰاﺗﯽ در ﻧﻘﺸﻬﺎ و وﻇﺎﯾﻒ رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ، رواﻧﯽ ، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻓﻨﯽ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ وﺟﻪ اﺳﺖ . 

ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮی ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ :"ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ای ازاﻧﺴﺎن ﻫﺎﮐﻪ درﺟﺒﺮﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎ وﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻫﺎ وآرﻣﺎﻧﻬﺎ درﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ادﻏﺎم ﺷﺪه ودرﯾﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺸﺘﺮک ﻏﻮﻃﻪ ورﻧﺪ."  

ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ : 

ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﻓﺮادی اﺷﺎره دارد ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺧﺎص زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ دارﻧﺪ و در ﻫﻮﯾﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ، ﺳﻬﯿﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ . 

ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ 

ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮی ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﮑﺮان وﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن رادرﺑﺎره ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ درﭼﻬﺎرﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻮردﻧﻘﺪوﺑﺮرﺳﯽﻗﺮارﻣﯽ دﻫﺪ: 

• ﻧﻈﺮﯾﻪ اول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪاران اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮدی ﻣﺤﺾ اﺳﺖ ،اﯾﺸﺎن ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ :"ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻮدﺣﻘﯿﻘﯽ ﻧﺪارد ، آﻧﭽﻪ  ﻋﯿﻨﯿﺖ  دارد ﻓﺮد اﺳﺖ وﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﺮادﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ." 

• ﻧﻈﺮﯾﻪ دوم  :ﻃﺮﻓﺪاران اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﻢ ﺑﺮای ﻓﺮد اﺻﺎﻟﺖ ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ وﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ :ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻧﻬﺎدﻫﺎ وﻣﻮﺳﺴﺎت اﺻﻠﯽ وﻓﺮﻋﯽ  ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ .اﯾﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎ واﻓﺮادواﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ ،ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻫﺮﻧﻬﺎد،ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ درﻧﻬﺎدﻫﺎی دﯾﮕﺮاﺳﺖ ، وزﻧﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﻞ ﻣﺎﺷﯿﻦ اﺟﺘﻤﺎع ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آﯾﺪ واﻓﺮاد ﻣﺜﻞ اﺟﺰاء ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﯾﮏ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ. 

• ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺳﻮم ﻫﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺻﯿﻞ اﺳﺖ وﻫﻢ ﻓﺮد.اﻓﺮاد درﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻞ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﺟﺪﯾﺪ درﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﯿﺪاﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﻫﻮﯾﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ وﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ  ﻓﺮد درﺗﻨﻬﺎﯾﯽ وﺟﺪا ازﺟﺎﻣﻌﻪ دارد ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ .دراﺛﺮﺗﺎﺛﯿﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻓﺮاد واﻗﻌﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪی ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آﯾﺪﮐﻪ دارای ﺷﻌﻮر ،وﺟﺪان واراده واﻧﺪﯾﺸﻪ ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺷﻌﻮر ووﺟﺪان اﻓﺮاد ﻏﻠﺒﻪ دارد. 

• .ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭼﻬﺎرم ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮاﺻﺎﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ .ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ،ﻫﺮﭼﻪ ﻫﺴﺖ روح ﺟﻤﻌﯽ ووﺟﺪان ﺟﻤﻌﯽ ،  ﺷﻌﻮرﺟﻤﻌﯽ ،اراده ،ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﻤﻌﯽ و"ﻣﻦ "ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ .ﺷﻌﻮر ووﺟﺪان ﻓﺮدی ﻣﻈﻬﺮی ازﺷﻌﻮر ووﺟﺪان ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ .اﯾﻦ درواﻗﻊ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮاﯾﺎﻧﯽ ﭼﻮن اﻣﯿﻞ دورﮐﯿﻢ وﭘﯿﺮوان اوﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻄﻬﺮی ،دورﮐﯿﻢ ازاﺻﺎﻟﺖ ﻓﻄﺮی اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﮑﺎﻣﻞ ذاﺗﯽ اﻧﺴﺎن درﻣﺘﻦ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﺳﺖ ﻏﻔﻠﺖ ورزﯾﺪه اﺳﺖ .اﯾﻦ ﻓﻄﺮت ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻧﻮﻋﯽ ﺣﺮﯾﺖ واﻣﮑﺎن وآزادی ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ اورا ﺑﺮﻋﺼﯿﺎن درﺑﺮاﺑﺮﺗﺤﻤﯿﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ ﻣﯽ ﺳﺎزد.وی ﺑﺎﺗﺎﯾﯿﺪ ﻧﻈﺮ ﯾﻪ ﺳﻮم ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ :درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ازاﻓﺮادﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ودارای وﺟﺪان واراده وﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ازاﻓﺮاداﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﻓﺮاد اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، وﻟﯽ اﺳﺘﻘﻼل درﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﻌﻨﯽ روح ﺟﻤﻌﯽ ﻣﺠﺒﻮر وﻣﺴﻠﻮب ، ﻧﺴﺒﯽ اﻓﺮاد ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ ."اﻓﺮاداﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﻌﻨﯽ روح ﻓﺮدی اﻻﺧﺘﯿﺎرﻧﯿﺴﺖ ." 

ﮔﺮاﯾﺶ ﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮا وﻓﺮدﮔﺮا: 

ﮐﺴﺎﻧﻰ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ، روى ﺧﺼﯿﺼﻪ ﺟﻤﻌﻰ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارﻧﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را واﻗﻌﯿﺘﻰ ﻋﯿﻨﻰ ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ از اﻓﺮاد ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ و آﺛﺎر و ﺧﻮاﺻﻰ ﻏﯿﺮ از اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻰ دارد .در دﯾﺪﮔﺎه اﯾﻨﺎن، ﺟﺎﻣﻌﻪ واﻗﻌﯿﺘﻰ اﺻﯿﻞ دارد و ﻓﺮد ﺟﺰ از واﻗﻌﯿﺖ ﺗﺒﻌﻰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﯿﺴﺖ .ﺻﺎﺣﺒﺎن اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎً وارﺛﺎن ﻫﮕﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدى از داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳﻔﻪ دو ﻗﺮن اﺧﯿﺮ ﻏﺮب و ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎرى از ﺑﻨﯿﺎﻧﮕﺬاران ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎ ﮔﺮاﯾﯿﺪه اﻧﺪ .ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎ در ﮐﻨﺎر اﺧﺘﻼف ﻫﺎى اﺣﺘﻤﺎﻟﻰ، ﺑﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ و وﺣﺪت ﺣﻘﯿﻘﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ  .اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد ﺣﻘﯿﻘﻰ و اﺻﺎﻟﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ ﺟﺎﻣﻌﻪ، آﺛﺎر و ﺗﺒﻌﺎﺗﻰ دارد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن ﻣﻠﺘﺰم ﺑﻮد; زﯾﺮا اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻮد ﺣﻘﯿﻘﻰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، در آن ﺻﻮرت از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻫﯿﺖ، ﺑﺎ ﺟﻤﺎدات، ﻧﺒﺎﺗﺎت، ﺣﯿﻮاﻧﺎت و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و آﺛﺎر و ﺧﻮاص وﯾﮋه اى دارد و ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﯾﮋه اى ﻧﯿﺰ ﺑﺮ آن ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺘﻘﻼ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻊ ﺷﻮد .ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮاﯾﺎن، ﻣﯿﺎن رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻗﺎﯾﻞ ﻣﻰ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﻧﻤﻰ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺗﻮﺟﯿﻪ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﮐﺮد .ﺑﺪﯾﻦ ﻟﺤﺎظ، رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ را ﻧﯿﺰ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﯿﻘﻰ ﻧﻤﻰ داﻧﻨﺪ و اﮔﻮﺳﺖ ﮐﻨﺖ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل، رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ را از ﺣﻮزه ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف ﺑﯿﺮون ﺑﺮد و در ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪى ﺧﻮدش از ﻋﻠﻮم، آن را اﺻﻼ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﮑﺮد. 

دورﮐﯿﻢ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ را از دو ﺳﻨﺦ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻰ داﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻰ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻠﺖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد وى ﻋﻠﺖ ﻫﺮ ﭘﺪﯾﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ، ﻫﻤﯿﺸﻪ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه رواﻧﻰ ـ ﻓﺮدى ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، ﺗﺒﯿﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى رواﻧﻰ را ﺗﺒﯿﯿﻨﻰ ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻰ داﻧﺪ. 

ﮔﺮاﯾﺶ ﻫﺎى ﻓﺮدﮔﺮا ﺑﺮ ﺧﺼﯿﺼﻪ ﻓﺮدى ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻰ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﻓﻘﻂ اﻓﺮادﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻰ اﻧﺪﯾﺸﻨﺪ و ﻋﻤﻞ ﻣﻰ ﮐﻨﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺎ و ﮔﺮوﻫﻬﺎ، ﺑﻪ ﺧﻮدى ﺧﻮد ﻫﯿﭻ واﻗﻌﯿﺘﻰ ﻧﺪارﻧﺪ و ﭼﯿﺰى ﺟﺰ اﻓﺮاد و اﺷﮑﺎل ارﺗﺒﺎﻃﺎت و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﯿﺎن اﻓﺮاد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ .در واﻗﻊ، ﻓﻘﻂ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎى ﻣﻨﻔﺮد وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻰ ﺷﻮد .وﻟﻰ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﻓﺮاد و ﺗﺄﺛﯿﺮ و ﺗﺄﺛﺮات آﻧﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﺗﺮﮐﯿﺒﻰ ﺣﻘﯿﻘﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺟﺎﻣﻌﻪ را واﺣﺪى ﺣﻘﯿﻘﻰ داﻧﺴﺖ . ﺑﺪﯾﻦ ﻟﺤﺎظ، ﻓﺸﺎر وارد ﺑﺮ ﻓﺮد از ﺳﻮى ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﭼﯿﺰى ﺟﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻓﺮد ﺧﺎص ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ در دﯾﺪﮔﺎه ﻓﺮدﮔﺮا ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻟﻬﺎى ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭼﯿﺰى واﻗﻌﻰ و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن ﻫﺎ و از آﺛﺎر آﻧﺎن ﺗﻠﻘﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد و ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﻣﺮﮐﺐ واﻗﻌﻰ و واﺣﺪ ﺣﻘﯿﻘﻰ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻰ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺧﻮاص و آﺛﺎر از ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﻤﻪ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ را ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﯿﯿﻦ و ﺗﻮﺟﯿﻪ رواﻧﺸﻨﺎﺳﻰ ﻣﻰ داﻧﺪ. 

ﻣﺎﮐﺲ وﺑﺮ، درﺳﺖ در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ دورﮐﯿﻢ ﻗﺮار داﺷﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﮐﺎﻣﻼ اﻋﺘﺒﺎرى ﻣﻰ داﻧﺴﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات ﻧﯿﺴﺖ و واﺣﺪ ﭘﺎﯾﻪ، ﻓﺮد و رﻓﺘﺎر اوﺳﺖ .در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه، ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ از ﻟﺤﺎظ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﯿﯿﻦ و ﻣﻌﻘﻮل ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮاﺳﺎس رﻓﺘﺎرﻫﺎى ﻣﻌﻨﺎدار اﻓﺮاد اﻧﺴﺎﻧﻰ ﺑﺎزﻧﮕﺮى ﺷﻮد. وﺑﺮ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد روش ﺗﻔﻬﻤﻰ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ ﺧﻮد، ﻓﺮد و رﻓﺘﺎرش را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ ﻋﺰﯾﻤﺖ ﺗﺤﻠﯿﻞ در ﻧﻈﺮ ﻣﻰ ﮔﯿﺮد .ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻰ وﺑﺮ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و ﺷﻨﺎﺧﺖ رﻓﺘﺎر ﻓﺮد اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ و ﻧﻔﻰ ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﯿﻞ ﮐﺮدن ﺑﺮداﺷﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻰ واﻗﻌﯿﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ درﺑﺮداﺷﺖ رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻰ ﻧﺰد وى وﺟﻮد دارد. 

- ﻧﻈﺮ ﻣﺘﻔﮑﺮان اﺳﻼﻣﻰ: ﻣﺘﻔﮑﺮان اﺳﻼﻣﻰ و ﺑﺨﺼﻮص اﯾﺮاﻧﻰ ﻫﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻬﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ در اﺻﺎﻟﺖ ﻓﻠﺴﻔﻰ و واﻗﻌﯿﺖ ﻋﯿﻨﻰ ﻓﺮد ﺷﮏ ﻧﮑﺮده اﻧﺪ .ﻣﻨﺘﻬﻰ اﺧﺘﻼف ﺑﺮ ﺳﺮ اﺻﺎﻟﺖ ﯾﺎ اﻋﺘﺒﺎرى ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ وﺟﻮد دارد .ﻏﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ، اﺻﺎﻟﺖ و واﻗﻌﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﻨﮑﺮﻧﺪ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﻮادى آﻣﻠﻰ، ﻣﺼﺒﺎح و ﺷﻬﯿﺪ ﺻﺪر.آﯾﺖ اﻟﻠّﻪ ﺻﺪر، ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﯿﭻ ﮔﺎه داراى ﯾﮏ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ و اﺻﯿﻞ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺪود و اﻋﻀﺎﯾﻰ ﺟﺪا از اﻓﺮادش داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻓﺮدى ﺳﻠﻮﻟﻰ ﺑﺮاى اﯾﻦ واﺣﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ و اﺻﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ .وى ﺑﺎ رداﯾﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮ ﻫﮕﻠﻰ و ﺑﺮﺧﻰ از ﻓﻼﺳﻔﻪ اروﭘﺎ ﮐﻪ اﻓﺮاد را ﺳﻠﻮﻟﻬﺎى اﯾﻦ واﺣﺪ اﺻﯿﻞ (ﺟﺎﻣﻌﻪ )ﻣﻰ داﻧﻨﺪ، ﻫﯿﭻ اﺻﺎﻟﺖ و ﺣﺘﻰ ﻣﻔﻬﻮﻣﻰ را وراى اﻓﺮاد، ﺑﺮاى ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻧﻤﻰ ﺷﻨﺎﺳﺪ . 

ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮى ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺘﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﻰ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ (اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻮأم ﺑﺎ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد )ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ .وى از ﻣﻌﺪود ﻣﺘﻔﮑﺮان اﺳﻼﻣﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺤﺚ ﻫﺎﯾﻰ را ﺷﺮوع ﮐﺮده ﺑﻮد و ﯾﮑﻰ از دﻻﯾﻞ اﺻﯿﻞ ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ را اﯾﻦ ﻣﻰ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﮑﺎر اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ، ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻔﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد .زﯾﺮا ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ و اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد، ﻧﻔﻰ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪىﺎﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺼﺒﺎح ﯾﺰدى اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل را رد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ارﺗﺒﺎﻃﻰ ﺑﯿﻦ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪى ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻰ ﺑﯿﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ در ﻋﯿﻦ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪى داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻄﻬﺮى ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﺮﮐﺐ واﻗﻌﻰ ﻣﻰ داﻧﺪ، ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻧﻮﻋﻰ ﻧﻤﻰ داﻧﺪ ﮐﻪ اﻓﺮاد اﺳﺘﻘﻼل ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وى ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﺎﺻﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ، ﻓﮑﺮ، روح، اﺣﺴﺎس و ﻋﺎﻃﻔﻪ دارد، ﻓﺮد ،ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻢ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻮﯾﺘﺶ از ﺑﯿﻦ ﻧﻤﻰ رود .ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، اﯾﺸﺎن ﭘﺲ از ﻃﺮح ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻓﻠﺴﻔﻰ، ﺑﻪ دو ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻌﺮوف اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد و اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺷﺎره ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺳﻮم ، ﻣﻄﺮح ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن، ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻧﻮﻋﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﮐﯿﺒﻬﺎى ﻃﺒﯿﻌﻰ، ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮد را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻬﻠﮏ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻫﺎى اﻋﺘﺒﺎرى اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﺘﻘﻼ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ .وى اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺣﻘﯿﻘﻰ آن را ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ اﺳﺘﻘﻼل و ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮد را ﻧﺎدﯾﺪه ﻣﻰ ﮔﯿﺮد و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﺒﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﻰ ﺷﻮد، رد ﻣﻰ ﮐﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﭘﺬﯾﺮش اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻰ ﺷﻮد; زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺻﻮرت، ﻓﺮد ﮐﺎﻣﻼ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻠﻘﻰ ﺷﺪه، اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎى اﻧﺘﺰاﻋﯿﺖ ﻓﺮد ﺗﻤﺎم ﻣﻰ ﺷﻮد .ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس، ﺑﻪ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد در ﻋﯿﻦ اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺻﺎﻟﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﻋﯿﻦ  اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد ﻗﺎﯾﻞ اﺳﺖ و ﻗﺴﻤﺘﻰ از ﺷﺨﺼﯿﺖ اﻧﺴﺎن را، اﺻﺎﻟﺘﻬﺎى ﻓﻄﺮى وى ﻣﻰ داﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻠﻘﺖ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻐﯿﯿﺮﭘﺬﯾﺮ ﻫﻢ ﻧﯿﺴﺖ .ﺑﻪ  ﻧﻈﺮ اﯾﺸﺎن، ﺗﺄﺛﯿﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻫﻢ ﻣﺒﺘﻨﻰ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻓﻄﺮت اﺳﺖ. 

ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، از اﺧﺘﻼف ﻫﺎى ﺟﺰﯾﻰ در ﻣﻮرد اﺻﺎﻟﺖ ﯾﺎ اﻋﺘﺒﺎرى ﺑﻮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﻪ ﺑﮕﺬرﯾﻢ، در اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد اﺧﺘﻼﻓﻰ وﺟﻮد ﻧﺪارد .در اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﻰ، ﻓﺮد داراى وﺟﻮد ﺣﻘﯿﻘﻰ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺻﺎﻟﺖ و ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎرى و ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﻰ دﯾﮕﺮ اﻓﺮاد، ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﻰ آورد و ﺗﺒﺪﻻت و ﺗﺤﻮﻻت آن را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻰ ﺷﻮد .ﺗﺒﻌﺎً در ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و اﻧﻘﻼب ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻓﺮد اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم روى ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ و ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻓﺮد ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد و ﻣﺎده و ﺻﻮرت اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ درون اﻧﺴﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ. 

ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺎ از ﻃﺮح اﯾﻦ ﺑﺤﺚ و ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﺻﺎﻟﺖ ﺣﻘﯿﻘﻰ و ﻓﻠﺴﻔﻰ ﻓﺮد، زﻧﺪه ﮐﺮدن ﺑﺤﺚ ﺟﺪل اﻧﮕﯿﺰ ﻓﺮد ﮔﺮاﯾﻰ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺮاﯾﻰ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻏﺮﺑﻰ آن ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن و ﻧﻘﺶ اراده و اﺧﺘﯿﺎر اﻧﺴﺎﻧﻰ در ﺗﺤﻘﻖ ﺗﺤﻮﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻰ رﺳﺪ ﻫﺪف ﻣﺘﻔﮑﺮﯾﻦ اﺳﻼﻣﻰ ﻫﻢ از ﻃﺮح ﺑﺤﺚ اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮد، ﻗﺮاردادن ﻓﺮد در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺒﻮده و آﻧﻬﺎ اﺻﻼ ﻗﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻘﺎﺑﻠﻰ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ .وﻗﺘﻰ ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﻰ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ :ﻣﻘﺼﻮد آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ وﺟﻮد ﻓﺮد اﺳﺖ ﻧﻪ ﻫﯿﺌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ اﻓﺮاد و اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮى ﻋﻘﺪ اﺟﺘﻤﺎع ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﻰ ﺷﻮد ﺑﺮاى ﻧﮕﻬﺪارى ﻓﺮد اﺳﺖ، ﻣﻘﺼﻮدش از ﻓﺮد، ﯾﮏ ﻓﺮد ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻔﺴﺎﻧﻰ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﺑﺎ اراده ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮد ﻣﻌﯿﻦ ﻣﻰ ﮐﻨﺪ; ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺮاد از ﻓﺮد، ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻧﺴﺎﻧﻰ ﯾﻌﻨﻰ ﻓﺮد ﺑﺎ ﻧﻬﺎد ﺧﺪادادىﺎش اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮى، اﻧﺴﺎن، ﯾﮏ اﺗﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺻﻐﯿﺮ اﺳﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﻗﺘﻀﺎى ﻃﺒﯿﻌﺖ اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺻﻐﯿﺮ ﺑﻨﺎ ﻣﻰ ﺷﻮد.ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﻫﯿﭻ ﮔﺎه ﻧﺒﺎﯾﺪ اﺛﺒﺎت ﻓﺮدﮔﺮاﯾﻰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ ﮔﺮاﯾﻰ از اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻫﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد.  

جلسه ششم - روش تحقیق علمی

روش ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﻤﯽ

  - ﻃﺮح ﯾﮏ ﻓﺮﺿﯿﻪ :ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ای ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ وﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮی از واﻗﻌﯿﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد.

- ﻃﺮح ﺗﺤﻘﯿﻖ :درﻣﺪت آﻣﺎده ﺳﺎزی ﻃﺮح ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺑﺎﯾﺪ رﺋﻮس آﻧﭽﻪ را ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ، ﺟﻤﻊ آوری ، ﭘﺮدازش وﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﺪ،ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﺪ.

- ﺟﻤﻊ آوری داده ﻫﺎ:ﻫﻤﻪ داده ﻫﺎی ﺿﺮوری ﺑﺎﯾﺪ ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﺟﻤﻊ آوری ﮔﺮدد.

 - ﺗﺤﻠﯿﻞ داده ﻫﺎ :ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻠﻤﯽ اﯾﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ داده ﻫﺎی ﺟﻤﻊ آوری ﺷﺪه ، ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی وﺑﻪ ﺟﺪول ﻫﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺮددوﻫﻤﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻫﺎی ﺿﺮوری درﻣﻮرد آن، اﻧﺠﺎم ﺷﻮد.

- ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮی : ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺬﮐﻮر را ﺑﺎدﻗﺖ اﻧﺠﺎم داد، ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﺎﯾﯿﺪ ﯾﺎ رد ﻣﯽ ﺷﻮد،ﯾﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ وﺑﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮی ﻧﻤﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ. 

ﻓﻨﻮن ﺗﺤﻘﯿﻖ: 

ﭼﻬﺎر ﻓﻦ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﻫﻤﻪ در ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ  ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ، ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: 

آزﻣﺎﯾﺶ، ﻣﺸﺎﻫﺪه، ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﯿﺮی و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی.  

آزﻣﺎﯾﺶ  :ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ آزﻣﺎﯾﺶ ﯾﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻠﻤﯽ درﺟﺎی ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد،  اﮔﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻧﻈﺎرت ﺷﺪه ،  ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻤﺎﻧﺪ ، ﻣﯽ ﺗﻮان اﯾﻦ روش را در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﯾﺎ درﻣﺤﻞ وﻗﻮع آن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺖ ،ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮدر ﻫﺮ آزﻣﺎﯾﺶ ﺧﺎص ، ﻓﻘﻂ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﻨﻨﺪ ه ﺑﻪ ﻋﻤﺪ وﺑﺮای ﮔﺬر از آزﻣﺎیشیﺑﻪ آزﻣﺎﯾﺶ دﯾﮕﺮ ، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ دﻫﺪ.ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ، ﺑﺮای ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺑﺮﻧﺘﺎﯾﺞ آزﻣﺎﯾﺶ ، ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﺮوه ﮐﻨﺘﺮل ودﺳﺖ ﮐﻢ ﯾﮏ ﮔﺮوه آزﻣﺎﯾﺶ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. 

ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮﻣﺸﺎﻫﺪه :اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آزﻣﺎﯾﺶ ،ﻫﻢ درﺧﻮد ﺟﺎﻣﻌﻪ وﻫﻢ درآزﻣﺎﯾﺸگاه ﺻﻮرت ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮد .ﺑﺎوﺟﻮد اﯾﻦ ،ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺎ آزﻣﺎﯾﺶ از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﮐﻪ دراﯾﻨﺠﺎ ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ را ﺑﺮای ﺗﺎﺛﯿﺮ آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﺮاﻓﺮاد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﯽ دﻫﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﺳﻌﯽ دارد ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻨﻈﻤﯽ را در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻏﯿﺮ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ، ﺛﺒﺖ وﺿﺒﻂ ﮐﻨﺪ. 

ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺎی ﻧﻤﻮﻧﻪ ای :ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ، ﮔﺮوه ﺧﺎص ﯾﺎ ﺟﻤﻌﯿﺘﯽ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮد وﺑﺨﻮاﻫﺪ درﺑﺎره ی اﻋﺘﻘﺎدات ، ارزش ﻫﺎ ووﺟﻬﻪ ﻧﻈﺮ اﻋﻀﺎی آن ﺑﻪ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﻫﺎﯾﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ .اﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه وﭘﺮﺳﺶ از ﻫﺮﯾﮏ از اﻓﺮاد آن ﺟﻤﻌﯿﺖ ، ﺑﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ای از ﺑﺎورﻫﺎی اﻋﻀﺎی آن ﮔﺮوه دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ  .اﻣﺎ اﮔﺮ ﮔﺮوه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ او ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ،ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﻋﻤﻠﯽ ﻧﯿﺴﺖ .ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس اﻏﻠﺐ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﮐﻞ آن ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. 

ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی :ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﻣﻌﻤﻮل ﺗﺮﯾﻦ روش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯿداﻧﯽ اﺳﺖ .ﻣﺤﻘﻘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی دﺳﺖ ﻣﯽ زﻧﺪ ،ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ وﺿﺒﻂ ﮐﺎﻣﻞ وﺟﺎﻣﻊ ﺟﺰﺋﯿﺎت واﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﭙﺮدازد-  ﻣﺤﻘﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ روش ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖﯾﺎ ﺟﺰآن را ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ. 

ﻋﻮاﻣﻞ زﻣﺎﻧﯽ ﺗﺤﻘﯿﻖ : 

·         ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﯾﺎ ﻣﺘﻘﺎرن  :ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ  ﭼﻨﺪﯾﻦ  ﮔــﺮوه  ﻣﺨﺘﻠﻒ درﯾﮏ زﻣﺎن اﺳﺖ. 

·         ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻗﺒﻞ ﯾﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﮕﺮ  :ﮐﻮﺷﺸﯽ اﺳﺖ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ، ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از داده ﻫﺎی ﻣﻀﺒﻮط درﺧﺼﻮص ﻣﻘﻄﻌﯽ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ، اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد. 

·         ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ  آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺮ :ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ای اﺳﺖ  ﮐﻪ اززﻣﺎن ﺣﺎل آﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد و درﯾﮏ دوره ﻣﻌﯿﻦ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻪ آﯾﻨﺪه ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ. 

ﻣﺸﮑﻼت ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ: 

- ﺗﻐﯿﯿﺮ اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ :ﺗﻐﯿﯿﺮات  ﻣﺪاوم اوﺿﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن وﻣﮑﺎن را درﻫﻤﻪ ﮔﺰارش ﻫﺎ اﯾﺠﺎب ﻣﯽ  ﮐﻨﺪ .ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺰ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ رخ ﻣﯽ دﻫﺪ، ﻣﯿﺰان دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ درﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت ، درﻋﻠﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ. 

- ﻣﺸﮑﻼت ﺗﺤﻘﯿﻖ :ﻃﺮح ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻘﯿﻖ، ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر اﻓﺮادﻣﻮرد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﮕﺬارد. 

ﻣﺜﺎل :اﮔﺮ ﻣﺮدی ﻣﻮﺿﻮع ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ درﺑﺎره ﺣﻘﻮق ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮای زﻧﺎن ﻗﺮار ﮔﯿﺮد، ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮ زن واﮐﻨﺸﯽ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ واﮐﻨﺶ او در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮﺳﺸﮕﺮ ﻣﺮد ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ در زﻣﺎن اراﺋﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، واﮐﻨﺶ او ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ. 

-    ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮی رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﻫﺎ:ﺑﺎ آﻧﮑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس اﻏﻠﺐ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ رﻓﺘﺎر ﺧﺎص اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﻨﺪ ،ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درﻣﻮرد رﻓﺘﺎر ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻋﻀﻮ آن اﺳﺖ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻫﺎی ﻣﻨﻄﻘﯽ دﻗﯿﻘﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ. 

- ﻣﺤﺪودﯾﺖ اﺧﻼﻗﯽ : ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ، ﺑﺮﺧﻼف ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ وﻓﯿﺰﯾﮏ ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎری داردﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از  ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺧﻼﻗﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ .ﭼﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﺳﺮوﮐﺎر دارد ، ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻘﻮق اورا رﻋﺎﯾﺖ ﮐﺮده ، ﺑﻪ ﻋﻼﯾﻖ وﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻫﺎﯾﺶ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﺪ. 

- ﻣﺤﺪودﯾﺖ آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﺎ : در ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮارد، ﺑﺎ آن ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎی ﯾﮏ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺴﯿﺎر ارزش دارﻧﺪ، اﻣﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎﯾﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان اﺟﺮاﯾﺶ ﮐﺮد.ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آﺳﯿﺐ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﻓﺮد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وارد ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﺪ

جلسه پنجم - جامعه شناسی به عنوان یک علم

ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻋﻠﻢ 

 ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﯾﮕﺮﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ودرﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺑﺴﯿﺎری از رﺷﺘﻪ ها ی ﻋﻠﻮم ﻃﺒﯿﻌﯽ ، دﻗﺖ ﻋﻠﻤﯽ  ﮐﻤﺘﺮی دارد .اﯾﻦ اﻣﺮ دو دﻟﯿﻞ اﺳﺎﺳﯽ دارد:ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ روش ﻫﺎی  ﻋﻠﻤﯽ درﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ،ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ،دوم آﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﺎﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺳﺮوﮐﺎر دارﯾﻢ ،ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮاواﻧﯽ روﺑﺮو ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ درﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﯿﺰﯾﮏ ﯾﺎ زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ وﺟﻮد دارد،اﻓﺮاد رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﺧﻮد راﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ واﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ رواﺑﻂ آﻧﻬﺎرا ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ وﻧﯿﺰ ﺑﺎداﻧﺶ ﭘﮋوﻫﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﯾﻦ رﻓﺘﺎرﻫﺎ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻨﻨﺪ دﭼﺎرﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ. 

ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺮای ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎی ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ،سعی بر آن دارد ﮐﻪ از روش ﻫﺎی ﻋﻠﻤﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ.ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ درﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی اﯾﻦ  روش ﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﺎﯾﺪ اﺣﺮاز ﺷﻮد: 

§         ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﺮرﺳﯽ وآزﻣﻮن  :ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﻠﻤﻮس وواﻗﻌﯽ اﺳﺖ ، ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﺻﺤﺖ وﺳﻘﻢ آن ﻗﺎﺑﻞ وارﺳﯽ وآزﻣﻮن  ﺷﺪﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ. 

§         ﻃﺮد ﻣﻄﻠﻖ ﮔﺮاﯾﯽ :ﻋﻠﻢ ﻫﯿﭻ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﻄﻠﻘﯽ را ﻧﻤﯽ ﭘﺬﯾﺮد وداﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﻮاره آﻣﺎده ﺑﺮرﺳﯽ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎی ﺗﺎزه ﺑﺎﺷﺪ  .ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺎﻟﺖ آزﻣﺎﯾﺸﯽ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ ، ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ راﺑﭙﺬﯾﺮد. 

§         ﺑﯿﻄﺮﻓﯽ اﺧﻼﻗﯽ :داﻧﺶ ، ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪه ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ، اﻣﺎﻫﯿﭽﮕﺎه ﻣﺪﻋﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ  ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ارزش ﺑﻬﺘﺮ از ارزش دﯾﮕﺮ اﺳﺖ . 

§         ﻋﯿﻨﯿﺖ :ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺑﺎﯾﺪ دﯾﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ وﻏﯿﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

§          اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎی اﺳﺘﺎﻧﺪارد وﻣﺤﮑﻢ ﺷﺪه :ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎس ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺻﯿﻔﺎت دﻗﯿﻖ وﺻﺤﯿﺤﯽ از داده ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﮑﻨﺪ اراﺋﻪ دﻫﺪ، ﻻزم اﺳﺖ او ﻃﺮح دﻗﯿﻖ وﻣﻨﻈﻤﯽ ﺑﺮای ﺟﻤﻊ آوری اﻃﻼﻋﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪودرﺧﺼﻮص آن ،ﻫﻤﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎ وﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎرا ﺑﺎدﻗﺖ ﺛﺒﺖ وﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﺪ. 

§         ﺣﺮﻓﻪ ای ﺑﻮدن درﺗﺤﻘﯿﻖ:ﺿﺮوری اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻋﻠﻤﯽ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ وآﻣﻮزش دﯾﺪه اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ. 

§         ﮐﻨﺘﺮل ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ :ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻋﻤﺪه ،ﺟﺰﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﺖ ،ﮐﻨﺘﺮل ﺷﻮد.

ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻮﺿﻮع

 اﻣﺮوزه زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎی ﻣﻄﺎلعه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ روزﺑﻪ روز روﺑﻪ ﻓﺰوﻧﯽ اﺳﺖ .ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﺶ ﭘﺰﺷﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺶ ﺑﺘﺪرﯾﺞ ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻪ وﺗﺨﺼﺺ ﻫﺎی زﯾﺎدی ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ .دراﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﻧﯿﺰ ﻫﺮﮐﺪام ازﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ،درزﻣﯿﻨﻪ ﻣﺤﺪود وﻣﻌﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﭘﺮدازﻧﺪ. ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﻬﺮی ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ روﺳﺘﺎﯾﯽ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﺎﻧﻮاده ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﺎر، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ وﺳﺎﯾﻞ ارﺗﺒﺎط ﺟﻤﻌﯽ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ادﺑﯿﺎت ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺟﻨﮓ ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺟﻮاﻧﺎن ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ دﯾﻨﯽ ، ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻘﺮو... 

جلسه چهارم - جامعه شناسی اسلامی

جامعه‌شناسی اسلامی

 یکی از پارادایم‌های موجود در جامعه شناسی است که با رویکرد اسلامی به بررسی جامعه و مسائل مربوط به آن می پردازد.

به طور کلی انواع تلقی از جامعه‌شناسی اسلامی را در ۴ دسته می توان تقسیم بندی کرد:

۱- این رویکرد همان جامعه شناسی متداول است با این تفاوت که به «موضوعات اسلامی» می پردازد. مانند مقاله علیرضا شجاعی‌زند به نام «مدلی برای سنجش دینداری در ایران و نیز کار دکتر فرامرز رفیع پور در «جامعه‌شناسی هیئت در محله‌ها در نظام سنتی ما.

۲- نوعی جامعه‌شناسی که برای تأیید» نظریه‌های جامعه شناسی از آیات قرآن و احادیث استفاده می‌شود مانند کار فرامرز رفیع‌پور در کتاب «آناتومی جامعه» که در آن برای جامعه‌شناسی از تعبیر «سنه الله» استفاده شده است.

۳- جامعه شناسی نه علم، بلکه نوعی گفتمان است؛ یعنی طریق خاصی از گفت‌وگو در جهان اجتماعی که قواعد خاصی نیز برای تولید کلام در مورد جهان، اجتماع، سیاست، زن و مرد و... دارد. بر این اساس در جامعه‌شناسی اسلامی قواعد تولید کلام و بیان طوری عوض می‌شود که ملاحظات دین اسلام را داشته باشد. دکتر حسین کچویان از این رویکرد جانبداری می کند.

۴- از آنجا که برای تحقق یک نظریه در فرهنگ، تاریخ و محیط اجتماعی باید مبانی معرفتی آن در میان فرهنگ و جامعه علمی، آمده باشد، با تدوین فلسفه علوم اجتماعی برخاسته از سنت فلسفه اسلامی، جامعه‌شناسی اسلامی ممکن می شود. حمید پارسانیا معتقد به چنین تعریفی است.

سوال مهمی که در این میان مطرح می شود، این است که، چه میزان امکان ترکیب جامعه‌شناسی با اسلام وجود دارد؟ و آیا این دو، پارادایمهایی و یا گفتمانهایی متفاوت و حتی متضاد نیستند؟ و آیا چیزی به نام جامعه‌شناسی اسلامی معنا و مفهوم دارد؟ یا فقط در حد یک لفظ است و امکان وجود ندارد؟ در پاسخ می توان گفت اگر منظور از جامعه شناسی، علم برآمده از نگاه تجربی و پوزیتیویستی است، قاعدتا با اسلام سازگار نیست چرا که از نظر اسلامی، منابع شناخت محدود به حس نیست و عقل و شهود وحیانی را نیز شامل می شود. اما اگر جامعه شناسی را یک معرفت بدانیم که می تواند از ابزارهای غیرحسی نیز بهره ببرد، جامعه شناسی اسلامی قابل تصور و ترسیم است، همان گونه که رویکرد جامعه شناسی انتقادی با نفی انحصارگرایی تجربی در جامعه شناسی پدید آمد.

جلسه سوم - تاریخچه جامعه شناسی

تاریخچه جامعه شناسی

اابو زید عبدالرحمن بن محمد بن خلدون تاریخ‌نگار ، جامعه‌شناس ، مردم‌شناس و سیاست‌مدار مسلمان است . وی را از پیشگامان تاریخ‌نگاری به شیوهٔ علمی و از پیشگامان علم جامعه‌شناسی می‌دانند که حدود ۴۰۰ سال پیش از اگوست کنت - مؤسس علمی به نام جامعه‌شناسی (به فرانسوی la sociologie) در فرانسه  - می‌زیست . ابن‌خلدون این علم جدید را عمران نام نهاد .

وی در ۴۲ سالگی به نگارش کتابی پیرامون تاریخ جهان رو آورد که مقدمهٔ آن بیش از خود کتاب شناخته شده‌است . این کتاب ، به دلیل سبک بدیع و نگرش نوینش ، توجهات بسیاری را به خود جلب داشت و از دلایل اصلی شهرت وی است. کتاب او با نام (مقدمه ابن خلدون) در ایران شهرت دارد و توسط محمد پروین گنابادی به فارسی ترجمه شده‌است .

او به عنوان بزرگترین اندیشمند شرق شناخته می‌شود . در کتاب مقدمه وی از تکرار تاریخ در یک چرخه شش نسلی سخن گفته . این چرخه از آغاز یک اجتماع با تکیه بر کشاورزی سپس فنون آغاز می‌شود . در آخرین مرحله اجتماع چنان قدرتمند می‌شود که مردم آن به هنر و موسیقی روی می‌آورند و پس از آن مردم از فرط امنیت و بی نیازی تعصب خود را نسبت به جامعه از دست می‌دهند تا این‌که قوم دیگری آن جامعه را از خارج فتح می‌کند و در اینجا تاریخ بر همین منوال تکرار می‌شود . او برای مثال می‌گوید که پارس‌ها از عرب‌ها شکست خوردند عرب‌ها از ترکان غزنوی و سلجوقی و ترکان نیز از مغول‌ها شکست خوردند . اگرچه عقاید ابن خلدون تحت تأثیر افکار افلاطون و به خصوص سیاست ارسطو است اما این دانشمند توانسته با اندیشه یونانی و با نگاه ژرف و تجربه طولانی خویش به عنوان سیاست‌مداری کارکشته تئوری‌های نوین جامعه‌شناسی خود را توسعه دهد .

از ابن خلدون به عنوان بنیانگذار علم تاریخ هم یاد می‌شود . او در همین کتاب برای نخستین بار شیوه‌هایی علمی برای استخراج حقیقت از منابع دست اول را طراحی کرده است .

قرون ۱۸ و ۱۹ میلادی

علم جامعه‌شناسی در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی به وجود آمد اگر چه از سنت عقل‌گرایی موجود که در ابتدا توسط فلاسفه یونان باستان بنا شده بود بهره جسته‌ است . واژهٔ فرانسوی Sociologie نخستین بار در ۱۸۳۷ توسط اگوست کنت فیلسوف فرانسوی ابداع شد ، هر چند او را مؤسس رشتهٔ علمی جامعه‌شناسی به‌حساب نمی‌آورند. کنت با الهام گرفتن از علم فیزیک و ملاحظه موفقیت آن ، هدفش را یافتن قوانین همواره صادق حاکم بر جوامع انسانی توسط یک روشی علمی تعریف کرد . کنت در ابتدا علم‌اش را فیزیک اجتماعی نامید ، اما بعدها نام آن‌را به جامعه‌شناسی تغییر داد . او می‌خواست چیزی مشابه آنچه در فیزیک انجام شده بود را در جوامع انسانی پیاده‌سازی کند. افراد دیگری نیز در قرن ۱۹ میلادی (همانند کارل مارکس)بودند که خود را جامعه‌شناس نمی‌خواندند ولی امروزه به عنوان پایه‌گذاران این رشته شناخته می‌شوند. جدا از این افراد ، در قرن ۱۹ میلادی روش‌های مطالعات آماری نیز تدوین شد که بعدها در تدوین رشته جامعه‌شناسی مورد استفاده قرار گرفت .

هربرت اسپنسر انگلیسی در سال 1876 نظریه تکامل اجتماعی را تحول بخشید که پس از پذیرش و رد اولیه ، اکنون بصورت تعدیل شده دوباره پذیرفته شده است . اسپنسر نظریه تکاملی داروین را در مورد جوامع بشری به کار بسته بود . او معتقد بود که جوامع انسانی ، از طریق یک تکامل تدریجی ، از ابتدایی به صنعتی تکامل می یابند . او در نوشته هایش یادآور شده بود که این جریان یک فراگرد تکاملی طبیعی است که انسانها نباید در آن دخالت کنند .

لستر وارد آمریکایی کتاب جامعه شناسی پویا را در سال 1883 منتشر کرد . او در این کتاب از پیشرفت اجتماعی از طریق کنش اجتماعی با هدایت جامعه شناسان ، هواداری کرد

شناخته شدن به عنوان یک رشته دانشگاهی و توسعه

جامعه‌شناسی برای اولین بار در سال‌های ۱۸۸۰ و ۱۸۹۰ میلادی به عنوان یک رشته دانشگاهی شناخته شده و در دانشگاه‌ها شروع به تدریس شدن کرد . اولین مکتب جامعه‌شناسی مکتب دورکیم بود . این مکتب که توسط جامعه‌شناس فرانسوی امیل دورکیم تأسیس شد تأکید زیادی بر وجود واقعیت‌هایی در سطح اجتماع داشت که مستقل از ویژگی‌های روانی مختلف تک تک افراد هستند . جهت تلاش برای یافتن این حقیقت‌ها و ارتباط آنها با هم ، این گروه از جامعه‌شناسان شروع به بررسی جوامع انسانی بدوی کردند . در فرانسه و در کشورهای انگلیسی زبان تلاش بر این بود که مدل‌های از ساختارهای اجتماعی به تقلید از آنچه در رشته فیزیک انجام می‌شود ارائه کنند .

اقتصاددان و مورخ ماکس وبر در تثبیت جامعه‌شناسی به عنوان یک رشته دانشگاهی در آلمان در اوایل قرن بیستم نقش عمده‌ای بازی کرد . جامعه‌شناسان آلمانی بر خلاف جامعه‌شناسان فرانسوی و انگلیسی زبان بجای تقلید از روش مدل سازی رایج در علوم فیزیکی بیشتر متاثر از تحلیل‌های تاریخی و دیدگاه‌های مارکسیستی قرار داشتند . در بریتانیا رشته جامعه‌شناسی تا حدود سال‌ ۱۹۶۰ میلادی تنها مؤسسه آموزشیThe London School of Economics)) تدریس می‌شد ، و علاقه‌ها بیشتر به یافتن تغییرات تکاملی جامعه بریتانیا و حل مسائل مربوط به اداره حکومت محدود می‌شد .

درس جامعه شناسی در دهه 1890 در بسیاری از دانشگاهها ارائه شد . در 1895، مجله آمریکایی جامعه شناسی انتشارش را آغاز کرد و در 1905 انجمن جامعه شناسی آمریکا بنیان گذاشته شد.

در ایران

جامعه‌شناسی در ایران توسط غلامحسین صدیقی (تولد: ۱۲۸۴ هجری شمسی) در سال ۱۳۱۷ هجری شمسی بنیان نهاده شد . صدیقی که مدرک دکترای خود را در فلسفه و علوم اجتماعی از دانشگاه پاریس اخذ کرده بود ، پس از بازگشت به ایران در دانشسرای عالی دانشگاه تهران به تدریس جامعه‌شناسی و تاریخ فلسفه پرداخت . تلاش‌های اصلی صدیقی «اشاعه و کاربردی نمودن شناخت علمی پدیده‌های اجتماعی و بستر سازی و برپایی ساختارهای سازمانی مناسب برای توسعه علوم اجتماعی» بود.